Turystyczne szlaki w Polsce zostały wytyczone tak, by oprócz kontaktu z przyrodą, można było poznać zabytki historii i kultury: średniowieczne zamki, barokowe pałacyki, rezydencje magnackie, obiekty sakralne, świadectwa rozwoju różnych religii i tradycji, skanseny oraz tajemnicze budowle sprzed naszej ery.

Zamki

Na północy kraju zachowały się zamki, które w XIII i XIV wieku wybudowali Krzyżacy. Najsłynniejsza jest twierdza w Malborku. Ogromne warownie o regularnych kształtach i surowej bryle po dziś dzień budzą respekt. W środku można zwykle obejrzeć zrekonstruowane wnętrza z częściowo oryginalnym wyposażeniem i ekspozycje muzealne.

Na zamkach w Bytowie, Gniewie czy Golubiu-Dobrzyniu latem odbywają się turnieje rycerskie.

Najbardziej imponujące są zamki w Bobolicach, Mirowie, Olsztynie, Tenczynie i Ogrodzieńcu.

Warto dodać, że teren, przez który przebiega Szlak Orlich Gniazd, to Jura Krakowsko-Częstochowska – ulubiony rejon wspinaczy skałkowych. To także wymarzone tereny dla rowerzystów i wielbicieli jazdy konnej.

W całym kraju można też spotkać zamki, które należały niegdyś do rodów magnackich. Często są to średniowieczne budowle, przebudowane w późniejszych latach w stylu renesansowym, barokowym lub neogotyckim. We wnętrzach można podziwiać kolekcje dzieł sztuki, mebli, tkanin i broni palnej. Rezydencje są zwykle otoczone ogrodami i parkami z rzadko spotykanymi gatunkami drzew.

Te zamki warto zobaczyć:

Niedzica – śliczny zameczek z XIV wieku, przebudowany w stylu renesansowym, uznawany za cenny zabytek budownictwa obronnego w Polsce. Usytuowany jest na skale wcinającej się w taflę zalewu gromadzącego wody Dunajca.

Kórnik – romantyczny średniowieczny zamek, przebudowany w XIX wieku w stylu angielskiego neogotyku. Mieści się w nim muzeum z wieloma unikatowymi eksponatami. Jak głosi legenda: nocą po zamku i otaczającym go parku spaceruje „Biała Dama”. Do zamku przylega arboretum – największy i najstarszy ogród dendrologiczny w Polsce, założony w I połowie XIX wieku Na około 30 ha rośnie kilka tysięcy drzew i krzewów z Europy, Azji i obu Ameryk.

Łańcut – średniowieczna twierdza, stopniowo przekształcona w pałacową rezydencję.

Baranów Sandomierski – renesansowa siedziba magnacka z II połowy XVI wieku, zwana „małym Wawelem” i „Perłą Renesansu”, zaprojektowana przez słynnego włoskiego architekta Santi Gucciego.

Przez cały rok, w czwartki, organizowane są Biesiady Zamkowe. Konsumpcji staropolskich potraw towarzyszy muzyka z epoki.

Krasiczyn – ten renesansowo-manierystyczny zamek powstał na przełomie XVI i XVII wieku jako budowla obronna, ale baszty i mury ma zwieńczone pięknymi attykami. Usytuowany nad Sanem, w Parku Krajobrazowym Pogórza Przemyskiego.

Kościoły, cerkwie, synagogi

Nie mniej niż zamki, warte uwagi są rozsiane po całej Polsce obiekty sakralne. W ubiegłych stuleciach Polskę zamieszkiwała ludność różnych narodowości i religii. Stąd obok świątyń rzymskokatolickich w kraju można znaleźć sporo budowli wzniesionych przez wyznawców prawosławia, grekokatolików, ewangelików i Żydów.

W Giżycku, niewielkiej miejscowości na Mazurach, oprócz kościołów: katolickiego i ewangelickiego, dwóch cerkwi: prawosławnej i grecko-katolickiej, swoje świątynie mają Baptyści, Zielonoświątkowcy i Świadkowie Jehowy. Na wschodnich rubieżach Polski, w małych wioskach: Bohonikach i Kruszynianach, znajdują się zabytkowe meczety, w których modlą się polscy muzułmanie.

Przy nizinnych i górskich szlakach pełno jest malutkich XV i XVI-wiecznych drewnianych kościółków, które we wnętrzu kryją nieraz arcydzieła malarstwa i rzeźby.

W drewnianym wnętrzu zachowały się oryginalne elementy wystroju, pokryte tajemniczymi runami – starożytnym pismem plemion germańskich.

Po drodze mija się dwa muzea i dziesięć pięknych drewnianych cerkwi z bezcennymi malowidłami i ikonostasami. Szlak można pokonać pieszo, konno, na rowerze lub płynąc Doliną Sanu.

Ale największy w kraju (oraz w Europie Środkowo-Wschodniej i jeden z największych na świecie) kirkut znajduje się w centralnej P

olsce, w Łodzi. Można na nim obejrzeć aż 200 tys. macew z lat 1893-1939. Kilkaset z nich zostało uznanych za zabytki najwyższej klasy.

Skanseny

Osobliwą atrakcją na szlakach całej Polski są skanseny – muzea ludowego budownictwa pod gołym niebem. Zgromadzono w nich stare, oryginalne budynki: gospodarstwa, zagrody i drewniane chaty, stajnie, wiatraki i kuźnie, kościoły i cerkwie. Najczęściej można obejrzeć rekonstrukcję całej wsi oraz odtworzone z najdrobniejszymi detalami wnętrza chat i warsztatów. Ale główną zaletą polskich skansenów jest to, że nie są martwą wystawą. Przez cały rok tętni w nich życie. W wielu z nich organizowane są festyny i pokazy pod nazwą „Żywy Skansen”. We wnętrzach XVII- czy XVIII-wiecznych karczm można spróbować tradycyjnych potraw. Można też przyjrzeć się, jak powstają dzieła sztuki ludowej: obrazy malowane na szkle, hafty i koronki, wspaniałe wyroby ceramiczne – kolorowe dzbany i misy, a także rzeźbione w drewnie świątki.

Najbardziej znanym skansenem jest rezerwat archeologiczny w Biskupinie. W latach 30. XX wieku na półwyspie nad Jeziorem Biskupińskim odkryto pozostałości dawnego grodziska obronnego kultury łużyckiej, którego wiek oszacowano na lata 750–400 p.n.e.

Miejsca na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO

Dziesięć miejsc w Polsce zostało wpisanych na tę Listę – cztery miasta, jeden zamek, dwa klasztory, muzeum obozu zagłady, zabytek techniki oraz... puszcza.

Pierwszą Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO utworzono w 1978 roku. To prestiżowe wyróżnienie otrzymało wówczas tylko dwanaście najcenniejszych obiektów na świecie. Wśród nich znalazł się Kraków.

Tysiącletni Kraków, dawna stolica Polski, to niewątpliwie jedno z najpiękniejszych europejskich miast. Zachowała się w nim w całości średniowieczna zabudowa Starego Miasta. Niektóre budowle, np. kościół św. Wojciecha na Rynku Głównym czy kościół św. Andrzeja przy ulicy Grodzkiej pochodzą z czasów wczesnego średniowiecza, z X-XI wieku. Kraków to miasto studentów: uczy się ich ponad 100 tysięcy na dwunastu wyższych uczelniach, przez co to jedno z najstarszych miast w kraju jest jednocześnie jednym z najmłodszych duchem. Tu działa jedna z najstarszych europejskich uczelni, Uniwersytet Jagielloński założony w 1364 roku.

Na Wawelu można również obejrzeć największą i najcenniejszą na świecie kolekcję stu kilkudziesięciu arrasów – wielkich renesansowych gobelinów

Na Liście UNESCO znajduje się również Warszawska Starówka jako przykład wiernej rekonstrukcji z zachowaniem oryginalnych fragmentów zabudowy. Patrząc dzisiaj na to miasto, trudno uwierzyć, że w czasie II wojny zostało niemal zrównane z ziemią. Zwane kiedyś „Paryżem Północy”, szczycące się XIII-wieczną zabudową, zbombardowane i wysadzone w powietrze, przestało istnieć. Kolorowe kamieniczki otoczone murami obronnymi, wieże kościołów i bryła Zamku Królewskiego – wszystko to jest efektem odbudowy przeprowadzonej w latach powojennych.

Osobliwą atrakcją mogą być również budowle socrealistyczne z czasów komunizmu. Najsłynniejszy jest Pałac Kultury i Nauki, wybudowany w latach 50. XX w. według projektu radzieckiego architekta, wciąż najwyższy budynek w kraju i szósty co do wielkości w Europie.

Na Liście są także dwa inne zespoły miejskie: Toruń i Zamość. Toruń, w którym urodził się Mikołaj Kopernik, słynie z ponad 300 zabytków wpisanych w historię sztuki europejskiej. Układ rynku i przylegających do niego ulic nie zmienił się od 700 lat. Osobliwością jest Krzywa Wieża, wybudowana na przełomie XII i XIV wieku i pochylona jak słynna wieża w Pizie. Nieco młodszy od Torunia Zamość powstał w XVI wieku z woli potężnego magnata Jana Zamoyskiego jako stolica jego latyfundiów, zbudowana według włoskich wzorów. To prawdziwa perła renesansu.

Szczególną atrakcją jest nocne zwiedzanie zamku. Latem na zamkowych dziedzińcach odbywa się historyczny spektakl „Oblężenie Malborka”.

W 2002 roku na Liście tej znalazły się również dwa zabytkowe kościoły – w Świdnicy i w Jaworze. Ale w kolejce czeka jeszcze kilka innych miejsc.

Na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO zostało wpisane muzeum obozu zagłady Auschwitz-Birkenau (Oświęcim-Brzezinka). Odwiedza je co roku kilkaset tysięcy osób. W czasie II wojny hitlerowcy mordowali w obozie Żydów, Polaków, Romów i Rosjan. 90% z tej liczby stanowili Żydzi deportowani ze wszystkich krajów okupowanej Europy.

Puszcza Białowieska – największy naturalny obszar leśny w Europie, ostatni fragment pierwotnej puszczy o niespotykanym w innych lasach europejskich bogactwie fauny i flory, również figuruje na Liście UNESCO.